پیش از پیدایش مسکوکات و بانکنوتها در افغانستان معاملات و داد و ستدها بوسیلهی مبادلهی بارتر ( کالا به کالا ) صورت میگرفت. از آنجایی که مبادلات بارتر با دشواریهای بسیاری همراه بود، در دورههای مختلف مسکوکات مختلف مورد استفاده قرار گرفت.
شماری از این سکهها در داخل افغانستان و برخی خارج از افغانستان ضرب شده است.
نخستین پول های چاپی افغانستان
در سال 1298 خورشیدی و در زمان حکومت امان الله خان، نخستین پولهای کاغذی افغانستان به ارزش یک روپیه کابلی به چاپ رسید.
در این پول سه نماد محراب و منبر ( نماد حکومت افغانستان )، نشان حکومت امانی و عبارت یک روپیه کابلی نقش بسته بود. همچنین در قسمتی از آن به زبان فارسی نوشته شده بود « در جمع خزانههای دولت نوت هذا به مبلغ مندرجه اش منظور است »
تا سال 1299 خورشیدی پولهای چاپی به ارزش 5 و 50 و 100 روپیه کابلی هم به چاپ رسید و تا پایان سال 1304 خورشیدی چاپ آنها با تغییراتی اندک ادامه داشت.
تغییر واحد پول به افغانی
در سال 1304 همزمان با اصلاحاتی که در سیستم اوزان افغانستان ایجاد شد، واحد پول افغانستان نیز از «روپیه» به «افغانی» تغییر کرد و اولین پول با واحد افغانی به ارزش 5 افغانی منتشر شد. همچنین متن «دولت علیّه افغانستان» به بانکنوتهای جدید اضافه شد.
پایان حکومت امانی و چاپ پول جدید
تا سال 1307 که پایان حکومت امانی بود، بانکنوتهای 5 و 10 و 50 افغانی بارها با طرح های جدید منتشر شد. پیش از آن متون مندرج بر پولهای افغانی تنها به زبان فارسی نوشته میشد اما در این بانکنوتها علاوه بر زبان فارسی زبانهای پشتو و فرانسوی نیز نقش بستند.
همچنین در شماری از بانکنوتهای آن دوره ارزش پول علاوه بر زبان فارسی و پشتو به زبانهای ترکی و اردو هم تحریر شده بود. به همین دلیل محققین باور دارند این بانکنوتها بیرون از مرزهای افغانستان نیز مورد استفاده قرار میگرفتند.
تغییرات پول کاغذی در حکومت حبیب الله خان
در زمان بر تخت نشستن حبیب الله خان بانکنوت جدیدی به چاپ نرسید. شاه جدید به چاپ نشان حکومتی و مهر خود ( که عبارات «خادم دین رسول الله» بر آن حک شده بود ) بر روی پولهای کاغذی دوران امان الله خان بسنده کرد و تغییرات دیگری در این پولها ایجاد نشد.
تأسیس بانک ملی افغانستان
بانکنوت 5 افغانی – حکومت ظاهر شاه بانکنوت 5 افغانی – حکومت ظاهر شاه
در سال 1313 خورشیدی و در دوران حکومت ظاهر شاه بانک ملی افغانستان تأسیس شد. همزمان با تأسیس این بانک، اولین بانک نوتهای دوران ظاهر شاه چاپ شد. این بانک نوتها با ارزشهای 2، 5، 10، 20، 50 و 100 افغانی به چاپ رسید و عنوان حکومتی نقش بسته بر روی بانکنوتها از دولت علیّه به «دولت شاهی افغانستان» تغییر کرد.
تأسیس دَ افغانستان بانک
در سال 1318 به پیشنهاد عبدالمجید زابلی ( وزیر سابق اقتصاد ملی افغانستان ) دَ افغانستان بانک تأسیس شد و سرمایهی دولت از بانک ملی به این بانک انتقال یافت.
با تأسیس این بانک تغییرات عمدهای در بانکنوتها ایجاد شد که بزرگترین آن حذف عبارات و واژههای فارسی از پولهای کاغذی افغانستان بود که این شیوه تا کنون ادامه دارد.
نخستین بانکنوت 500 افغانی – حکومت ظاهر شاه نخستین بانکنوت 500 افغانی – حکومت ظاهر شاه 
نخستین بانکنوت 1,000 افغانی – حکومت ظاهر شاه 
نخستین بانکنوت 1,000 افغانی – حکومت ظاهر شاه
نقش بستن تصویر ظاهر شاه بر روی بانکنوتها و اضافه شدن عنوان «دَ افغانستان بانک» به جای «دولت شاهی افغانستان» از دیگر تغییرات بانکنوتها در این دوره بود. تا پیش از این دوره بزرگترین بانکنوت افغانستان 100 افغانی بود اما با چاپ بانکنوتهای 500 افغانی و 1,000 افغانی توسط دَ افغانستان بانک تغییرات عظیمی در نظام پولی کشور بوجود آمد.
در سالهای 1327، 1340 و 1346 خورشیدی سری های بعدی پولهای ظاهر شاهی با تغییرات پیوسته در بانکنوتها به چاپ رسید.
نخستین بانکنوتها با نشان نظام جمهوری
در سال 1352 و با به قدرت رسیدن داوود خان از مهمترین تغییراتی که در بانکنوتها بوجود آمد اضا شدن نشان جمهوری به جای نشان شاهی و جایگزین شدن تصویر داوود خان به جای تصویر ظاهر شاه بود.
در آغاز دوره جمهوری بانکنوتهایی به ارزش 10، 20، 50، 100، 500 و 1,000 افغانی با طرح یکسان اما رنگهای متفاوت چاپ شد.
تغییرات گسترده در زمان کمونیستها
خلقیها و حذف چهرهها از بانکنوتها
با روی کار آمدن حزب دموکراتیک خلق افغانستان بانکنوتهای افغانستان تغییرات گسترده یافت. از مهمترین تغییرات این دوره حذف چهرهی شخص اول کشور از بانکنوتها بود.
همچنین نشان حکومتی خلق بر بالای بانکنوتها جای گرفت و طرحهای حزبی و کارگری بر روی پولها نقش بست.
درج نشان دَ افغانستان بانک در دوره پرچمیها
از دیگر تغییرات بانکنوتها در زمان حزب دموکراتیک خلق در افغانستان کوچک تر شدن بانکنوتها و جایگزین شدن نشان دَ افغانستان بانک به جای نشانهای حکومتی در سال 1358 خورشیدی و با روی کار آمدن پرچمیها بود.
این رویه در حکومتهای بعدی نیز ادامه یافت و تا امروز، نشان دَ افغانستان بانک بر روی بانکنوتها خودنمایی میکند.
سقوط ارزش پول افغانی در برابر اسعار خارجی
چاپ پول بدون پشتوانه و افزایش نقدینگی در بازار باعث کاهش شدید ارزش پول افغانستان در برابر اسعار خارجی در دوران مجاهدین شد.
در نتیجهی این کاهش بی سابقهی ارزش پول در افغانستان، برای نخستین بار بانکنوتهایی به ارزش 5,000 و 10,000 افغانی به چاپ رسید.
در این دوره افزون بر پولهایی که توسط حکومت مرکزی چاپ میشد در مناطق تحت کنترل جنرال دوستم پولهایی با همان طرح و رنگ چاپ و وارد بازار میشد که به پول جنبشی معروف بود و ارزش کمتری نسبت به پول دولتی داشت.
بازگشت اعتبار به پول افغانستان
در دورهی طالبان پول جدیدی چاپ نشد و همان پولهای دوره مجاهدین مورد استفاده قرار گرفت. این پولها در اولین سال پس از تشکیل نظام جمهوری در افغانستان نیز اعتبار داشت.
بزرگترین اقدام دولت حاکم در جهت کاهش تورم و بازگرداندن اعتبار به پول افغانستان در دوره جدید، حذف 3 صفر از پول و جمع آوری پولهای حکومتهای گذشته بود. در این دوره هر افغانی جدید با هزار افغانی سابق معاوضه شد.
در این دوره علاوه بر اینکه امنیت پولهای چاپی با افزودن هولوگرام و برجسته شدن برخی قسمتها افزایش یافت با افزایش اعتبار، پولهای با ارزش 1، 2 و 5 افغانی که در زمان مجاهدین از دور خارج شده بود بصورت بانکنوت و بعدها بصورت سکه در بازار پخش شد.
پایان تغییرات در پول افغانستان ؟
افغانستان از معدود کشورهای جهان سوم است که با تغییر حاکمان، پولها نیز همانند نمادها و پرچمها تغییر کردهاند. در آخرین پولهای چاپ شده در دورهی اخیر از چاپ تصویر شخصیتها و نمادهایی که نشانهی یک دوره یا حکومت خاص باشد اجتناب شده است به این امید که پایانی بر روال تغییر پول با تغییر دولت باشد.
